DE BROMVLIEGZWAAN - Arend van Dam, met tekeningen van Anne Stalinski (Van Holkema & Warendorf)

Arend van Dam is bekend van zijn boeken over geschiedenis, met name van de reeks die begon met Lang geleden, waarin hij verhalen aanwendt om de historie te doorkruisen. Dat principe is dit keer ook gebruikt in een boek dat er net wat anders uitziet, wat speelser en kleiner van formaat: het aanstekelijke De bromvliegzwaan. De ondertitel van dit boek luidt: 'en andere verhalen over onze taal'.

Het is een monter boek geworden, waarin Van Dam ons allerlei straatjes en steegjes intrekt om bijvoorbeeld iets te vertellen over het taalcentrum in ons brein, over het Fries, over Nederlandse woorden in het Russisch of Japans, of over de strijd die er is om wie nu echt de boekdrukkunst heeft uitgevonden. Heel interessant zijn de hoofdstukken over de talen die in Suriname of op de Antillen gesproken worden. Zijn grootse boek over ons slavernijverleden De reis van Syntax Bosselman indachtig toont Van Dam ons duidelijk hoe de Nederlandse kolonisten her en der hun overheersing in de eerste plaats doorvoerden door de oorspronkelijke inwoners het Nederlands op te dringen.

Hoewel de opbouw van deze uitgave duidelijk aangegeven wordt in het begin van het boek is juist de zwerftocht door de weetjes en verhalen zo leuk. Daarbij is alles heel vrolijk geïllustreerd door Anne Stalinski, en dat maakt dat De bromvliegzwaan lekker fris aandoet en vooral pret uitstraalt.  

SILAS EN DE WOLF - Selma Noort (Leopold)

Silas is een aandachtig, gevoelig jongetje dat met zijn moeder vanuit de stad naar een dorp verhuist nadat zijn vader is omgekomen. De focus van dit boek is niet zozeer de verwerking van dat verdriet, al speelt dat wel op de achtergrond een rol. Waar het om gaat is hoe Silas zijn weg vindt in zijn nieuwe leefomgeving, waarin de bijzonderste ontmoeting die met een wolf in het bos is. Actueel: er komen steeds meer wolven de grens over en worden dus steeds vaker in ons land gezien. Maar ook Silas' contact met de brutale Rinke wordt beschreven én de bijzondere vriendschap die hij met een oude blinde dame opbouwt.

Het is een fijn universum dat Selma Noort ons hier toont. De mensen zijn goedwillend, en dat wat hard is (verdriet, maar ook bijvoorbeeld de jacht) wordt, ingebed in dagelijkse ervaringen, genuanceerd behandeld. Een fijn, winters leesboek dus, met een mooi omslagbeeld van Martijn van der Linden.

WAT IK DE BOMEN WIL VERTELLEN - Enzo Pérès-Labourdette (Leopold)

Enzo Pérès-Labourdette, groot nieuw talent, schreef en tekende een boek over een boompje dat een reis naar de Noordpool maakt. Wat als eerste opvalt is de mooie manier waarop hij van het dunne boompje een persoontje heeft gemaakt: de takken lijken een kapsel en helemaal onderaan de stam zien we een gezichtje, twee armpjes en beentjes. Het is een levend, nieuwsgierig, onderzoekend figuurtje, maar toch nog altijd een boom.

In een prachtige gecombineerde techniek (waarbij bijvoorbeeld de aquarel-oppervlaktes heel mooi diepte en textuur krijgen) en met een vastberaden gevoel voor enscenering biedt Pérès-Labourdette ons de ene rijke spread na de andere. De spaarzame dieren (ganzen, een rendier, walrussen) brengen de landschappen nog verder tot leven, en dan komt die schitterende dubbele pagina nog, waarop juist de dieren op de voorgrond staan: de walvis, de narwal, de walrus, de zeehond. Met een humoristisch accentje in de vorm van een klein vogeltje dat buitelt op de spuitwolk van de walvis. O, en hoe mooi is ook de plaat met het noorderlicht!

Het verhaal gaat over de dreigende klimaatproblematiek, maar de reden dat de pracht van de natuur bewaard moet blijven laat de maker van dit boek vooral zien in de keuzes die hij maakte in opbouw en kleurenpalet. Met Wat ik de bomen wil vertellen toont Pérès-Labourdette dat hij een van die illustratoren is waarvan het huidige werk naast bewondering vooral ook honger oproept. Naar méér.

DE GESCHIEDENIS VAN JANE DOE - Michael Belanger (Lemniscaat)

Ray en Simon zijn twee niet al te populaire jongens die in een klein, ingeslapen stadje wonen. Ray houdt van geschiedenis, vooral die van het stadje zelf, waar een legende over groene koeien een grote rol inneemt. Maar op een dag komt Jane vanuit de grote stad bij hen op school. De verliefdheid slaat vrijwel meteen toe bij Ray, maar Jane is mysterieus en moeilijk te bereiken. Maar ze is ook geïnteresseerd. In Ray, in een nieuw begin.

De geschiedenis van Jane Doe is het eerste boek van de jonge schrijver Michael Belanger, en natuurlijk is het enigszins in de traditie van John Greens boeken geschreven - maar er zijn slechtere tradities om na te volgen. Daarbij: dit boek fascineert. Vanaf het begin weet je namelijk dat het geweldig was - uiteindelijk - met Jane, maar ook dat het voorbij is. De hoofdstukken dragen titels waarin bijvoorbeeld staat '172 dagen erna' of '133 dagen ervoor'. Daarmee wordt niet alleen duidelijk hoezeer Ray greep probeert te krijgen op wat er is gebeurd, maar voert de auteur ook de spanning op.

Maar de grootste verdienste van het boek is de combinatie van een eerste verliefdheid, van humor (door de figuur van Simon bijvoorbeeld) en het diepgaande zicht dat geboden wordt op geestelijke problemen en op het verwerken daarvan, al dan niet met therapie.
De geschiedenis van Jane Doe is dus een heel mooie Young Adult-roman, en hopelijk krijgen we van deze schrijver nog meer te lezen.

Dit boek werd vertaald door Lydia Meeder en Barbara Zuurbier. 

67 SECONDEN - Jason Reynolds (Blossom Books)

67 Seconden (oorspronkelijke titel: Long way down) is het eerste boek dat van Jason Reynolds in het Nederlands is vertaald. Dat gebeurde door Maria Postema en die deed dat uitstekend. Des te moeilijker omdat het in versvorm geschreven is - complimenten.

Het is een ijselijk boek. Het gaat over Will, die de jongere broer van Shawn is, en meteen in het begin van het boek weet je het al: Shawn is vermoord. Daarmee zet het verhaal heel zwaar in, maar dit boek getuigt dan ook van de werkelijkheid in heel wat Amerikaanse wijken, waar jongeren veel te veel mensen kennen die op jonge leeftijd door kogels om het leven zijn gekomen.

Ook Will kent, behalve Shawn, veel van zulke mensen. Zijn vader, zijn oom, een oudere vriend van Shawn, een vroeger vriendinnetje - en die spelen allemaal een belangrijke rol in het boek. Will neemt na een doorwaakte nacht namelijk een besluit: hij gaat, met een pistool op zak, zijn broer wreken. In de 67 seconden die de lift in hun appartementsgebouw erover doet om bij de lobby op de begane grond te komen, stappen de eerdere neergeschoten mensen uit Wills leven in. Elk van hen begint te roken én te praten. Daarmee blijkt Wills wraakbeslissing flink onder druk te komen staan. Maar aan het eind van de liftrit moet Will beslissen: stapt hij uit?

Dit boek is hypnotiserend geschreven. De versvorm werkt geweldig, ondersteunt de ernst, maar geeft het verhaal ook lucht. 67 Seconden is daarmee een van de beste YA-boeken van dit jaar, en een boek waarvan je zin krijgt om het hele werk van Reynolds te gaan lezen. Gelukkig verschijnt over niet al te lange tijd ook All American boys in vertaling bij Blossom Books.

Dit boek werd vertaald door Maria Postema.

EN IK WAS ZIJN HELD - Rindert Kromhout (Leopold)

Blij: er is een nieuwe Kromhout, en wel in de fantastische serie 'vermaarde schrijversfamilies'. Eerst was er de trilogie over de Engelse Bloomsbury-groep (rond Virginia Woolf), bestaande uit de delen Soldaten huilen niet, April is de wreedste maand en Vertel me wie wij waren, gevolgd door het in de lente van 2017 verschenen eerste boek over Klaus Mann, de zoon van 'tovenaar-schrijver' Thomas Mann, Een Mann.

En nu is er dus En ik was zijn held. Zo enthousiast als ik de vorige keren was, zo enthousiast ben ik wéér. Het is waarlijk een uniek project dat Rindert Kromhout aan het volbrengen is.
We volgen Klaus in de begin jaren dertig van de vorige eeuw, als hij een jonge twintiger is, moe van de affaires van jongens die niet meer bij hem zijn en verslaafd aan de morfine, maar ook inmiddels auteur die veel serieuzer genomen wordt, ook door zijn eigen vader. We horen daarnaast opnieuw over zijn zus Erika, die met haar cabaret Die Pfeffermühle furore maakt in Berlijn, en zijdelings over de jongere broer Golo (van wie ik nog steeds hoop dat hij een eigen boek zal krijgen). Intussen draait Duitsland zich naar het nationaal-socialisme. Het kunstenaarsleven in München wordt onmogelijk en de familie vestigt zich in Zwitserland.

Een van de meest interessante kanten aan dit boek is de vraag in hoeverre je je moet uitspreken. Moet engagement hard of gematigd zijn, wat heeft meer effect? Klaus' oom, Heinrich Mann, is radicaal, terwijl Klaus' vader voorzichtig wil blijven. Daarmee is ook meteen de lijn naar het heden getrokken - in onze politiek hardere tijden staan ook wij voor die vraag. Een andere heel mooie parallel is de vrijheid op gendergebied die door deze familie als normaal werd beschouwd, een thema dat speelt in nagenoeg elke tegenwoordige jonge sociale groep.
Maar ook de ontmoetingen met andere schrijvers en uitgevers, en het leven in Parijs, Zürich en Amsterdam is uitermate boeiend beschreven. Waar het evenwel steeds weer om draait is de hunkering van de zoon naar de goedkeuring van de vader. Dat thema, dat decor, die schrijfstijl, deze aanpak, al die elementen samen maken En ik was zijn held weer een van de beste boeken van dit jaar. Reikhalzend uitzien maar weer. Naar meer.

JIJ BEGINT - Kees Spiering, met tekeningen van Arlette Straathof (Luitingh-Sijthoff)

Wat was het een bijzonder jaar voor de kinderliteratuur - met een clean sweep voor Lampje van Annet Schaap en een prachtige Theo Thijssenprijs voor Bibi Dumon Tak, plus werkelijk héél veel uitzonderlijk mooie boeken. Maar in het rijtje van de prima kinderboekgebeurtenissen hoort ook het herverschijnen van Kees Spiering. Deze dichter uit het Noorden schreef voor zichzelf gestaag door, maar al sinds 2004 (Geen houden aan, Querido) was er geen nieuwe poëzie meer in bundelvorm verschenen.
Dit jaar zorgde uitgeverij Luitingh Sijthoff ervoor dat aan dat gemis in één keer een einde kwam met de uitgave van de dikke bundel Jij begint.
Achtenzeventig gedichten staan erin, sommige eerder gebundeld, vele ook nieuw. En het is een onontkoombaar boek geworden. Aan poëzie valt natuurlijk weinig te bewijzen, maar toch wil ik beweren dat je deze bundel op goed geluk open kunt slaan, om steevast een juweel te vinden.

Verdorie, ik ga dat bewijzen toch proberen.
Hier volgt de test, poging één:
opengeslagen op bladzijde 90 - 'Als een brief'.
Een gedicht over de angst van een jongen die weet dat hij gepest gaat worden. Met een schitterende openingszin:
'Weer breng ik mezelf
naar het schoolplein.'

En een even intense eindzin:
'Weer breng ik mezelf.
Als een brief
die ik niet schreef.'

Ertussenin: hartkrimpende regels als:
'Maar ik heb nooit gevraagd om
vet, om slechte ogen, een vader
die zelf mijn haar knipt.'
Dat laatste voorbeeld! Ongelooflijk juist gekozen, want het levert ons direct een veel groter beeld van de jeugd van dit kind op.

Nog eens een test:
bladzijde 42 - 'Stille zaal'.
Dit vers gaat over voor het eerst iemand zoenen, of eigenlijk: de pagina die daarmee in je leven omgeslagen wordt. Dat met die pagina in mijn zin hiervoor is lousy gezegd, maar kijk eens hoe Spiering het verwoordt:
'Gisteravond - geloof ik - eindelijk echt gekust.' [Dat 'geloof ik'!]
en:
'Vergeten wie begon. We slowden in de kamer
lampen uit, toen - ik weet niet.' [Dat 'vergeten wie begon', dat 'ik weet niet'!]

In het hart van het gedicht wordt het decor geschetst:
'Lippen aan elkaar met open mond
lege stille zaal met rond plafond.'
Kees Spiering gebruikt niet vaak rijm, maar als hij het doet, zoals hier, is het duidelijk dat de regels er werkelijk om vroegen. In dit geval benadrukt het rijm wat er van belang was die avond: het onwezenlijke, het omhoog staren.

En dan de eindzin:
'er was iets voorbij en begonnen.'
Als dit niet bij de top-vijf-sterkste zinnen uit de Nederlandse jeugdpoëzie van de laatste twintig jaar hoort, dan weet ik het niet meer.

Laatste bewijs:
bladzijde 48/49 - 'Schoonheid'.
Een lyrisch verliefdheidsgedicht, kijk maar:
'Meester vroeg wat 'schoonheid' was.
Nou, dat wist ik
sinds kort

dus ik zei: 'Schoonheid is
hoe ze kijkt. Misschien wel lief
maar dwars door je ogen je hoofd in
zodat je gedachten blijven hangen
als vogels op papier [...]'

'Gedachten die blijven hangen als vogels op papier' is al even prachtig als de andere voorbeelden die de van verliefdheid overstromende jongen uit dit gedicht te berde brengt (het is een gedicht dat over twee bladzijden doorloopt).
Dit vers laat zien dat Spiering niet alleen over verdriet en pijnlijkheden dicht. Hier jubelt het, zozeer zelfs dat de meester de verliefde jongen aan het eind de mond moet snoeren:
'En schoonheid is zéker,'
zei ik toen, 'hoe ze...'
'Ja,' zei meester, 'ja
ik reken het goed.'
Ook nog geestig dus - Kees Spiering bespeelt alle registers.

De tekeningen van Arlette Straathof zijn, met hun simpele lijnen en het gebruik van slechts één steunkleur, helder en raak. Dat is dus een slimme keuze geweest van de uitgeverij. Die sowieso durf heeft getoond door dit alles zo ruim en stevig uit te geven.
Hierboven deed ik drie kleine bewijspogingen, maar ik bezweer eenieder: probeer het zelf! Want  Jij begint is een gebeurtenis, een waardoor je niet alleen hoopt dat Spiering zélf snel nieuw werk zal uitbrengen, maar dat hij ook anderen zal inspireren tot meer jeugdpoëzie. Meesterlijk en aanstekelijk.  

HET MYSTERIEUZE HORLOGE VAN WALKER & DAWN - Davide Morosinotto (Fantoom)

Het boek maakte al behoorlijk wat furore in andere landen, en niet in het minst in Morosinotto's eigen land Italië (hij kreeg er de Andersen Award 2017 voor), maar nu verscheen het dan in het Nederlands: Het mysterieuze horloge van Walker & Dawn, een heerlijk avonturenverhaal.

Bijna 500 bladzijden, maar je vliegt erdoorheen. En dat komt natuurlijk door de actie en de plot, maar vooral door de soepele vertelstijl van de auteur. Ook trouwens door het fijne decor: Amerika aan het begin van de twintigste eeuw. De hoofdpersonen Te Trois, Eddie, Tit en Julie zijn vrienden, hebben een hut in de bayou en vissen op een dag een blikje uit het moeras waarin drie dollar zit. Daarmee willen ze iets spannends kopen uit de beroemde postordercatalogus van Walker & Dawn: een echte revolver. Maar als die een paar weken later tijdens de verzending verward blijkt te zijn met een heel ander voorwerp beginnen de buitelingen. De vier vrienden moeten zelfs op reis, dwars door de staten van Amerika, helemaal naar Chicago.

Ja, heerlijk is vooral het woord dat steeds in je opkomt bij het lezen van dit verhaal. Het is dan ook een boek dat je aan heel veel kinderen kunt geven en aan evenzoveel kinderen kunt voorlezen. Bovendien: het is fantastisch vertaald, nergens schemert er een andere taal door de tekst, heel knap!

Dit boek werd vertaald door Manon Smits en Pieter van der Drift.