DE BROMVLIEGZWAAN - Arend van Dam, met tekeningen van Anne Stalinski (Van Holkema & Warendorf)

Arend van Dam is bekend van zijn boeken over geschiedenis, met name van de reeks die begon met Lang geleden, waarin hij verhalen aanwendt om de historie te doorkruisen. Dat principe is dit keer ook gebruikt in een boek dat er net wat anders uitziet, wat speelser en kleiner van formaat: het aanstekelijke De bromvliegzwaan. De ondertitel van dit boek luidt: 'en andere verhalen over onze taal'.

Het is een monter boek geworden, waarin Van Dam ons allerlei straatjes en steegjes intrekt om bijvoorbeeld iets te vertellen over het taalcentrum in ons brein, over het Fries, over Nederlandse woorden in het Russisch of Japans, of over de strijd die er is om wie nu echt de boekdrukkunst heeft uitgevonden. Heel interessant zijn de hoofdstukken over de talen die in Suriname of op de Antillen gesproken worden. Zijn grootse boek over ons slavernijverleden De reis van Syntax Bosselman indachtig toont Van Dam ons duidelijk hoe de Nederlandse kolonisten her en der hun overheersing in de eerste plaats doorvoerden door de oorspronkelijke inwoners het Nederlands op te dringen.

Hoewel de opbouw van deze uitgave duidelijk aangegeven wordt in het begin van het boek is juist de zwerftocht door de weetjes en verhalen zo leuk. Daarbij is alles heel vrolijk geïllustreerd door Anne Stalinski, en dat maakt dat De bromvliegzwaan lekker fris aandoet en vooral pret uitstraalt.  

SILAS EN DE WOLF - Selma Noort (Leopold)

Silas is een aandachtig, gevoelig jongetje dat met zijn moeder vanuit de stad naar een dorp verhuist nadat zijn vader is omgekomen. De focus van dit boek is niet zozeer de verwerking van dat verdriet, al speelt dat wel op de achtergrond een rol. Waar het om gaat is hoe Silas zijn weg vindt in zijn nieuwe leefomgeving, waarin de bijzonderste ontmoeting die met een wolf in het bos is. Actueel: er komen steeds meer wolven de grens over en worden dus steeds vaker in ons land gezien. Maar ook Silas' contact met de brutale Rinke wordt beschreven én de bijzondere vriendschap die hij met een oude blinde dame opbouwt.

Het is een fijn universum dat Selma Noort ons hier toont. De mensen zijn goedwillend, en dat wat hard is (verdriet, maar ook bijvoorbeeld de jacht) wordt, ingebed in dagelijkse ervaringen, genuanceerd behandeld. Een fijn, winters leesboek dus, met een mooi omslagbeeld van Martijn van der Linden.

WAT IK DE BOMEN WIL VERTELLEN - Enzo Pérès-Labourdette (Leopold)

Enzo Pérès-Labourdette, groot nieuw talent, schreef en tekende een boek over een boompje dat een reis naar de Noordpool maakt. Wat als eerste opvalt is de mooie manier waarop hij van het dunne boompje een persoontje heeft gemaakt: de takken lijken een kapsel en helemaal onderaan de stam zien we een gezichtje, twee armpjes en beentjes. Het is een levend, nieuwsgierig, onderzoekend figuurtje, maar toch nog altijd een boom.

In een prachtige gecombineerde techniek (waarbij bijvoorbeeld de aquarel-oppervlaktes heel mooi diepte en textuur krijgen) en met een vastberaden gevoel voor enscenering biedt Pérès-Labourdette ons de ene rijke spread na de andere. De spaarzame dieren (ganzen, een rendier, walrussen) brengen de landschappen nog verder tot leven, en dan komt die schitterende dubbele pagina nog, waarop juist de dieren op de voorgrond staan: de walvis, de narwal, de walrus, de zeehond. Met een humoristisch accentje in de vorm van een klein vogeltje dat buitelt op de spuitwolk van de walvis. O, en hoe mooi is ook de plaat met het noorderlicht!

Het verhaal gaat over de dreigende klimaatproblematiek, maar de reden dat de pracht van de natuur bewaard moet blijven laat de maker van dit boek vooral zien in de keuzes die hij maakte in opbouw en kleurenpalet. Met Wat ik de bomen wil vertellen toont Pérès-Labourdette dat hij een van die illustratoren is waarvan het huidige werk naast bewondering vooral ook honger oproept. Naar méér.

DE GESCHIEDENIS VAN JANE DOE - Michael Belanger (Lemniscaat)

Ray en Simon zijn twee niet al te populaire jongens die in een klein, ingeslapen stadje wonen. Ray houdt van geschiedenis, vooral die van het stadje zelf, waar een legende over groene koeien een grote rol inneemt. Maar op een dag komt Jane vanuit de grote stad bij hen op school. De verliefdheid slaat vrijwel meteen toe bij Ray, maar Jane is mysterieus en moeilijk te bereiken. Maar ze is ook geïnteresseerd. In Ray, in een nieuw begin.

De geschiedenis van Jane Doe is het eerste boek van de jonge schrijver Michael Belanger, en natuurlijk is het enigszins in de traditie van John Greens boeken geschreven - maar er zijn slechtere tradities om na te volgen. Daarbij: dit boek fascineert. Vanaf het begin weet je namelijk dat het geweldig was - uiteindelijk - met Jane, maar ook dat het voorbij is. De hoofdstukken dragen titels waarin bijvoorbeeld staat '172 dagen erna' of '133 dagen ervoor'. Daarmee wordt niet alleen duidelijk hoezeer Ray greep probeert te krijgen op wat er is gebeurd, maar voert de auteur ook de spanning op.

Maar de grootste verdienste van het boek is de combinatie van een eerste verliefdheid, van humor (door de figuur van Simon bijvoorbeeld) en het diepgaande zicht dat geboden wordt op geestelijke problemen en op het verwerken daarvan, al dan niet met therapie.
De geschiedenis van Jane Doe is dus een heel mooie Young Adult-roman, en hopelijk krijgen we van deze schrijver nog meer te lezen.

Dit boek werd vertaald door Lydia Meeder en Barbara Zuurbier. 

67 SECONDEN - Jason Reynolds (Blossom Books)

67 Seconden (oorspronkelijke titel: Long way down) is het eerste boek dat van Jason Reynolds in het Nederlands is vertaald. Dat gebeurde door Maria Postema en die deed dat uitstekend. Des te moeilijker omdat het in versvorm geschreven is - complimenten.

Het is een ijselijk boek. Het gaat over Will, die de jongere broer van Shawn is, en meteen in het begin van het boek weet je het al: Shawn is vermoord. Daarmee zet het verhaal heel zwaar in, maar dit boek getuigt dan ook van de werkelijkheid in heel wat Amerikaanse wijken, waar jongeren veel te veel mensen kennen die op jonge leeftijd door kogels om het leven zijn gekomen.

Ook Will kent, behalve Shawn, veel van zulke mensen. Zijn vader, zijn oom, een oudere vriend van Shawn, een vroeger vriendinnetje - en die spelen allemaal een belangrijke rol in het boek. Will neemt na een doorwaakte nacht namelijk een besluit: hij gaat, met een pistool op zak, zijn broer wreken. In de 67 seconden die de lift in hun appartementsgebouw erover doet om bij de lobby op de begane grond te komen, stappen de eerdere neergeschoten mensen uit Wills leven in. Elk van hen begint te roken én te praten. Daarmee blijkt Wills wraakbeslissing flink onder druk te komen staan. Maar aan het eind van de liftrit moet Will beslissen: stapt hij uit?

Dit boek is hypnotiserend geschreven. De versvorm werkt geweldig, ondersteunt de ernst, maar geeft het verhaal ook lucht. 67 Seconden is daarmee een van de beste YA-boeken van dit jaar, en een boek waarvan je zin krijgt om het hele werk van Reynolds te gaan lezen. Gelukkig verschijnt over niet al te lange tijd ook All American boys in vertaling bij Blossom Books.

Dit boek werd vertaald door Maria Postema.

EN IK WAS ZIJN HELD - Rindert Kromhout (Leopold)

Blij: er is een nieuwe Kromhout, en wel in de fantastische serie 'vermaarde schrijversfamilies'. Eerst was er de trilogie over de Engelse Bloomsbury-groep (rond Virginia Woolf), bestaande uit de delen Soldaten huilen niet, April is de wreedste maand en Vertel me wie wij waren, gevolgd door het in de lente van 2017 verschenen eerste boek over Klaus Mann, de zoon van 'tovenaar-schrijver' Thomas Mann, Een Mann.

En nu is er dus En ik was zijn held. Zo enthousiast als ik de vorige keren was, zo enthousiast ben ik wéér. Het is waarlijk een uniek project dat Rindert Kromhout aan het volbrengen is.
We volgen Klaus in de begin jaren dertig van de vorige eeuw, als hij een jonge twintiger is, moe van de affaires van jongens die niet meer bij hem zijn en verslaafd aan de morfine, maar ook inmiddels auteur die veel serieuzer genomen wordt, ook door zijn eigen vader. We horen daarnaast opnieuw over zijn zus Erika, die met haar cabaret Die Pfeffermühle furore maakt in Berlijn, en zijdelings over de jongere broer Golo (van wie ik nog steeds hoop dat hij een eigen boek zal krijgen). Intussen draait Duitsland zich naar het nationaal-socialisme. Het kunstenaarsleven in München wordt onmogelijk en de familie vestigt zich in Zwitserland.

Een van de meest interessante kanten aan dit boek is de vraag in hoeverre je je moet uitspreken. Moet engagement hard of gematigd zijn, wat heeft meer effect? Klaus' oom, Heinrich Mann, is radicaal, terwijl Klaus' vader voorzichtig wil blijven. Daarmee is ook meteen de lijn naar het heden getrokken - in onze politiek hardere tijden staan ook wij voor die vraag. Een andere heel mooie parallel is de vrijheid op gendergebied die door deze familie als normaal werd beschouwd, een thema dat speelt in nagenoeg elke tegenwoordige jonge sociale groep.
Maar ook de ontmoetingen met andere schrijvers en uitgevers, en het leven in Parijs, Zürich en Amsterdam is uitermate boeiend beschreven. Waar het evenwel steeds weer om draait is de hunkering van de zoon naar de goedkeuring van de vader. Dat thema, dat decor, die schrijfstijl, deze aanpak, al die elementen samen maken En ik was zijn held weer een van de beste boeken van dit jaar. Reikhalzend uitzien maar weer. Naar meer.

JIJ BEGINT - Kees Spiering, met tekeningen van Arlette Straathof (Luitingh-Sijthoff)

Wat was het een bijzonder jaar voor de kinderliteratuur - met een clean sweep voor Lampje van Annet Schaap en een prachtige Theo Thijssenprijs voor Bibi Dumon Tak, plus werkelijk héél veel uitzonderlijk mooie boeken. Maar in het rijtje van de prima kinderboekgebeurtenissen hoort ook het herverschijnen van Kees Spiering. Deze dichter uit het Noorden schreef voor zichzelf gestaag door, maar al sinds 2004 (Geen houden aan, Querido) was er geen nieuwe poëzie meer in bundelvorm verschenen.
Dit jaar zorgde uitgeverij Luitingh Sijthoff ervoor dat aan dat gemis in één keer een einde kwam met de uitgave van de dikke bundel Jij begint.
Achtenzeventig gedichten staan erin, sommige eerder gebundeld, vele ook nieuw. En het is een onontkoombaar boek geworden. Aan poëzie valt natuurlijk weinig te bewijzen, maar toch wil ik beweren dat je deze bundel op goed geluk open kunt slaan, om steevast een juweel te vinden.

Verdorie, ik ga dat bewijzen toch proberen.
Hier volgt de test, poging één:
opengeslagen op bladzijde 90 - 'Als een brief'.
Een gedicht over de angst van een jongen die weet dat hij gepest gaat worden. Met een schitterende openingszin:
'Weer breng ik mezelf
naar het schoolplein.'

En een even intense eindzin:
'Weer breng ik mezelf.
Als een brief
die ik niet schreef.'

Ertussenin: hartkrimpende regels als:
'Maar ik heb nooit gevraagd om
vet, om slechte ogen, een vader
die zelf mijn haar knipt.'
Dat laatste voorbeeld! Ongelooflijk juist gekozen, want het levert ons direct een veel groter beeld van de jeugd van dit kind op.

Nog eens een test:
bladzijde 42 - 'Stille zaal'.
Dit vers gaat over voor het eerst iemand zoenen, of eigenlijk: de pagina die daarmee in je leven omgeslagen wordt. Dat met die pagina in mijn zin hiervoor is lousy gezegd, maar kijk eens hoe Spiering het verwoordt:
'Gisteravond - geloof ik - eindelijk echt gekust.' [Dat 'geloof ik'!]
en:
'Vergeten wie begon. We slowden in de kamer
lampen uit, toen - ik weet niet.' [Dat 'vergeten wie begon', dat 'ik weet niet'!]

In het hart van het gedicht wordt het decor geschetst:
'Lippen aan elkaar met open mond
lege stille zaal met rond plafond.'
Kees Spiering gebruikt niet vaak rijm, maar als hij het doet, zoals hier, is het duidelijk dat de regels er werkelijk om vroegen. In dit geval benadrukt het rijm wat er van belang was die avond: het onwezenlijke, het omhoog staren.

En dan de eindzin:
'er was iets voorbij en begonnen.'
Als dit niet bij de top-vijf-sterkste zinnen uit de Nederlandse jeugdpoëzie van de laatste twintig jaar hoort, dan weet ik het niet meer.

Laatste bewijs:
bladzijde 48/49 - 'Schoonheid'.
Een lyrisch verliefdheidsgedicht, kijk maar:
'Meester vroeg wat 'schoonheid' was.
Nou, dat wist ik
sinds kort

dus ik zei: 'Schoonheid is
hoe ze kijkt. Misschien wel lief
maar dwars door je ogen je hoofd in
zodat je gedachten blijven hangen
als vogels op papier [...]'

'Gedachten die blijven hangen als vogels op papier' is al even prachtig als de andere voorbeelden die de van verliefdheid overstromende jongen uit dit gedicht te berde brengt (het is een gedicht dat over twee bladzijden doorloopt).
Dit vers laat zien dat Spiering niet alleen over verdriet en pijnlijkheden dicht. Hier jubelt het, zozeer zelfs dat de meester de verliefde jongen aan het eind de mond moet snoeren:
'En schoonheid is zéker,'
zei ik toen, 'hoe ze...'
'Ja,' zei meester, 'ja
ik reken het goed.'
Ook nog geestig dus - Kees Spiering bespeelt alle registers.

De tekeningen van Arlette Straathof zijn, met hun simpele lijnen en het gebruik van slechts één steunkleur, helder en raak. Dat is dus een slimme keuze geweest van de uitgeverij. Die sowieso durf heeft getoond door dit alles zo ruim en stevig uit te geven.
Hierboven deed ik drie kleine bewijspogingen, maar ik bezweer eenieder: probeer het zelf! Want  Jij begint is een gebeurtenis, een waardoor je niet alleen hoopt dat Spiering zélf snel nieuw werk zal uitbrengen, maar dat hij ook anderen zal inspireren tot meer jeugdpoëzie. Meesterlijk en aanstekelijk.  

HET MYSTERIEUZE HORLOGE VAN WALKER & DAWN - Davide Morosinotto (Fantoom)

Het boek maakte al behoorlijk wat furore in andere landen, en niet in het minst in Morosinotto's eigen land Italië (hij kreeg er de Andersen Award 2017 voor), maar nu verscheen het dan in het Nederlands: Het mysterieuze horloge van Walker & Dawn, een heerlijk avonturenverhaal.

Bijna 500 bladzijden, maar je vliegt erdoorheen. En dat komt natuurlijk door de actie en de plot, maar vooral door de soepele vertelstijl van de auteur. Ook trouwens door het fijne decor: Amerika aan het begin van de twintigste eeuw. De hoofdpersonen Te Trois, Eddie, Tit en Julie zijn vrienden, hebben een hut in de bayou en vissen op een dag een blikje uit het moeras waarin drie dollar zit. Daarmee willen ze iets spannends kopen uit de beroemde postordercatalogus van Walker & Dawn: een echte revolver. Maar als die een paar weken later tijdens de verzending verward blijkt te zijn met een heel ander voorwerp beginnen de buitelingen. De vier vrienden moeten zelfs op reis, dwars door de staten van Amerika, helemaal naar Chicago.

Ja, heerlijk is vooral het woord dat steeds in je opkomt bij het lezen van dit verhaal. Het is dan ook een boek dat je aan heel veel kinderen kunt geven en aan evenzoveel kinderen kunt voorlezen. Bovendien: het is fantastisch vertaald, nergens schemert er een andere taal door de tekst, heel knap!

Dit boek werd vertaald door Manon Smits en Pieter van der Drift.

HET GEHEIM VAN SINTERKLAAS - Bart Van Nuffelen & Tim Van Den Abeele (De Eenhoorn)

Zoals Droomopa (zie hieronder) gaat over een gestorven grootvader, is dat ook het centrale thema van een ander klein boekje: Het geheim van Sinterklaas, van Bart Van Nuffelen (tekst) en Tim Van Den Abeele (tekeningen). 
De vorm van dit boek is een mooie vondst: de kleine Rik schrijft brieven aan Sinterklaas, en Sinterklaas schrijft terug. Een briefnovelle dus, met als start de brief van Rik waarin hij schrijft dat hij geen cadeaus wil, helemaal niks.
De toon van de brieven is heel klaar en zelfs wat provocatief soms: 'PS: Rocco en Brima zeggen dat u niet bestaat.'  Uiteindelijk draait alles om het missen van opa, en om de geloofscrisis van Rik. Er zit veel in dit boek, zelfs al is de tekst kort en bondig.
De tekeningen van Tim Van Den Abeele zijn sterk: dat begint al op het omslag met de silhouetten van een weglopende opa en kleinzoon. Het hele boek is gevuld met in Sinterklaasrood gegoten filmische beelden van die twee: soms is Rik alleen, soms is hij in een herinneringsbeeld met zijn opa te zien. De tekst, en vooral ook de tekeningen maken dit tot een persoonlijk boekje dat raakt.

DROOMOPA - Dolf Verroen & Charlotte Dematons (Leopold)

Zo vlak voor het einde van het jaar verschijnt nog een van de boeken van het jaar: Droomopa.
Wat een sieraad!
Dit jaar werd Dolf Verroen 90 jaar oud, en hij schreef misschien wel een van zijn allermooiste verhalen: over het jongetje Thomas dat bij zijn oma en opa logeert, en plotseling sterft zijn opa. De opa die altijd van die gekke dromen had.
Een paar van die dromen schieten Thomas weer te binnen. Ze staan in prachtige kleuren (met een dunne lijntjes-opa) op de pagina's en op de andere bladzijden zien we in zwart-wit de droevige dingen van de eerste dagen na het sterven (maar wel met steeds een hoopvol rood kleuraccentje). Thomas ziet ze aan, hij praat er over met zijn beste vriend Omar, en hij begrijpt veel niet (in heerlijke taal opgeschreven:
'Het is net alsof er iets weg is.
Geen arm of been of zo.
Iets vanbinnen.
Weet ik veel.')
Hier zien we twee grootheden van de kinderliteratuur, Verroen en Dematons, op hun allerbest. Een nuchter, maar toch ontroerend boek over de dood van een opa, zó ongelooflijk mooi van binnenuit een jongetje geschreven - daar kun je alleen maar blij om zuchten. 
Ja, zoals dit boek de liefde viert, vieren we door Droomopa samen met uitgeverij Leopold en vormgever Nanja Toebak (die ook een topprestatie leverden), het liefdevolle schrijverschap van Dolf Verroen.  

HET MYSTERIE VAN NIKS EN ONEINDIG VEEL SNOT - Jan Paul Schutten & Floor Rieder (Gottmer)

Er is een derde deel van een van de meest geweldige non-fictiereeksen voor kinderen die er ooit in het Nederlands geschreven zijn - die van Jan Paul Schutten en Floor Rieder. Die serie begon met het met een Gouden Griffel bekroonde Het raadsel van alles wat leeft, kreeg een vervolg met Het wonder van jou en je biljoenen bewoners en doet nu de grootste greep met een boek dat vertelt over het heelal, het universum, de tijd, de kleinste deeltjes, multiversa, quantumfluctuaties en nog heel veel meer.

Jan Paul schrijft zelf achterin het boek: 'Nog nooit in mijn leven heb ik met zoveel plezier onderzoek gedaan naar een onderwerp.' En dat is te merken. Met vlammend enthousiasme legt hij de vaak on-ge-loof-lijke ruimte-, tijd- en dimensiezaken aan ons uit. Het knappe is dat het boek een sterke samenhang vertoont. Bijna na elk hoofdstuk denk je: ja, maar hoe zit dít of dát dan? En net op dat moment werpt Schutten die vraag zelf op. De uitleg is vervolgens ook weer Schuttiaans: helder en met humor.

Héél interessant is het laatste hoofdstuk waarin de vraag wordt gesteld of er naast al die astronomische en natuurkundige verklaringen nu wel of niet een schepper of schepster aan het werk geweest kan zijn, en of die vraag de wetenschap in de weg zit of juist aanvult.

De inhoud van dit boek is behoorlijk pittig. Maar zoals Schutten in het begin zegt: 'Lees sommige dingen gerust nog een of twee keer door. Als je een stuk wat vaker leest ga je het vanzelf sneller begrijpen. Bovendien hoef je natuurlijk niet álles te begrijpen. Dat is geen enkel probleem.' Inderdaad begreep ik lang niet alles, maar dat wéét Schutten, want hij houdt de lezer goed in het achterhoofd. Soms denk je 'watwatwat', en dan meldt hij zich even tussen de uitleg door om te zeggen: ja, dit is lastig, maar wacht even, zo meteen snap je het. En dat gebeurt dan ook.

Daarbij helpen ook de prachtige tekeningen van Floor Rieder. Die zijn soms heel concreet, leggen de tekst uit of demonstreren een voorbeeld (dan zie je hoe goed auteur en tekenaar samen hebben gewerkt), maar vaak ook zijn ze grappig en geven ze lucht. En dan zijn er nog van die grote illustraties waar je het liefst een tijdje voor wilt gaan zitten, zo vol met schitterende details zijn ze.

Al voor verschijnen was dit boek naar meerdere landen verkocht, en daar zullen er ongetwijfeld nog veel bijkomen. Jan Paul Schutten, Floor Rieder én uitgeverij Gottmer, plus vormgever Suzanne Nuis hebben een onontkoombaar boek gemaakt voor alle kinderen en volwassenen die nieuwsgierig zijn naar het al en naar het niets.

HET GEHEIM VAN DE STILTE - Mireille Geus, met tekeningen van ivan en ilia (Leopold)

De reeks Het geheim van bestaat al heel langen heeft ruim zijn sporen verdiend. Er zijn veel kinderen fan, en er waren in de loop van de tijd behoorlijk wat mooie afleveringen, geschreven door bijvoorbeeld Anna Woltz, Rindert Kromhout en Chris Bos. Dit keer een geheim-aflevering van de hand van Mireille Geus. Het geheim van de stilte is een bijzonder deel geworden, omdat we hier niet over een wild avontuur of een onthutsend raadsel lezen, maar over een meisje (Mika) dat het ruziën van haar ouders meer dan beu is. Het boek eindigt met de laatste therapiesessie van Mika, waarbij de psychologe haar nog eens voorhoudt dat ze 'voor zichzelf moet gaan staan' en dat 'als ze zich zichtbaar maakt, niemand om haar heen kan'. Mireille Geus bedenkt een heel aardige metafoor voor dat zichzelf zichtbaar maken: Mika komt langs een wedstrijd paalzitten en gaat meedoen. Vanaf dat moment begint een verhaal over... stilte. Wat volgt lijkt op een luchtig vakantie-avontuur, maar is eigenlijk een vertelling die gaat over het belang van zwijgen, luisteren en werkelijk met elkaar praten. 

LEPELSNIJDER - Marjolijn Hof, met tekeningen van Annette Fienieg (Querido)

Het was even uitkijken naar het nieuwe boek van Marjolijn Hof, maar daar is het dan: Lepelsnijder. Heel anders dan al haar vorige boeken, maar zeker niet minder.
Achterin dit avonturenverhaal schrijft Hof over haar inspiratie, en die kwam, heel bijzonder, van het schilderij Teich im Riesengebirge van de Duitse schilder Ludwig Richter, geschilderd in 1839 (zie afbeelding). Een jongetje met een oude man en een hond, dat is wat we zien. Zij zijn dan ook de uitgangspunten voor dit voor Hof onorthodoxe verhaal. Het jongetje is Janis, die samen met de oude man Frid en hondje Luki in de bergen woont in tamelijk arme omstandigheden. Maar Janis snijdt prachtige houten lepels en ongelukkig is hij niet. Tot Frid op een dag niet meer terugkomt en er een heel andere man - met ezels - voor Janis' neus staat.

Geteich im Riesengebirge - Ludwig Richter

Het boek is dus inderdaad een avonturenboek, maar dan een - en dat vind ik zo fijn - kálm avonturenboek. Niet dat er geen spanning is, maar er wordt niet over de gebeurtenissen heen gesprint, en daardoor ga je echt in en met het boek leven. Janis komt nog in heel andere omstandigheden terecht, er komen heel interessante bijfiguren bij (vooral Ever en zijn zus). En aan het einde wil je vooral: deel twee.

SUZIE GAAT TEKENEN - Jaap Robben/Benjamin Leroy (Gottmer) - BILLY ZOEKT EEN SCHAT - Catharina Valckx (Gottmer)

Uitgeverij Gottmer bracht weer twee prentenboeken uit die het bewijs zijn dat verdere delen in een serie niet minder dan de eerdere hoeven te zijn.

In de Suzie Ruzie-serie verscheen het vierde deel: Suzie gaat tekenen. Het 'Ruzie'-deel van haar naam is verdwenen, maar de jonge Suzie gaat bij het tekenen net zo fantasievol tekeer als ze in andere zaken in de vorige delen deed. Wat ze tekent komt tot leven, en dat is leuk als het om vleugeltjes voor je hond gaat, maar als je een monster afbeeldt dat van het papier af springt is dat toch weer iets heel anders. De tekeningen van Leroy zijn weer net zo fris als altijd (of misschien nog iets frisser? Ik weet het niet zeker, maar dit deel stráált echt). De combinatie van Leroys fijne contourlijntjes en de verfvlekken in de 'kindertekeningen' is heel geslaagd. De spread waarin Suzie op de rug van een tijger zit, samen met 'mannetje Klop' is echt schitterend van compositie.

Catharina Valckx staat altijd garant voor helderheid en kwieke humor, vooral ook in haar Billy-boeken. Billy en zijn vriend Pierke ontdekken in dit deel van de reeks een schatkaart en begrijpen al snel dat ze onder de grond moeten zoeken. Daar helpt mevrouw Mol hen verder, en aan het eind van het verhaal wordt een schatkist geopend... met feest tot gevolg. Opnieuw een aflevering om vrolijk van te worden.

DE KLEINE KONING - Jan De Leeuw & Mattias De Leeuw (De Eenhoorn) - WAT DOEN WE MET TORIBIO - Isol (De Harmonie) - DE BOOMHUT VAN NIEL - Robbe De Vos & Charlotte Severeyns (De Eenhoorn)

Drie bijzondere prentenboeken:

in De kleine koning vertelt Jan De Leeuw een sprookje in sprankelende taal. De kleine koning ziet een ster die groter is dan alle andere en de weg lijkt te wijzen naar een Grote Koning, dus gaat het koninkje op pad, met geschenken. Die geschenken geeft hij onderweg aan passanten die het nodig hebben, en daarna is de ontknoping van het boek zowel vol met wonder alsook wensvervullend. Er wordt gerefereerd aan het geboorteverhaal van Jezus, maar De Leeuw is eigenzinnig, waardoor dit verhaal een mooie, fijn-mysterieuze toets krijgt. De tekeningen van Mattias De Leeuw (geen familie) zijn zwierig als altijd, maar nu ook ingetogen, althans: qua kleurgebruik. In brede platen, die vaak over de grens van de spreads heen lopen schildert hij dit sprookje helemaal open voor de lezer en de kijker.

Ik ben fan van de Argentijnse Isol. Ook haar laatste in het Nederlands vertaalde prentenboek Wat doen we met Toribio vind ik weer fijn. Het is misschien wat minder absurd dan sommige van haar andere boeken (hoewel...) - de besprekingen daarvan lees je overigens hier - maar het is heerlijk om Isols humor en ook haar beeldtaal weer terug te zien. Toribio is een peuter die het zijn ouders niet makkelijk maakt: hij heeft veel te veel energie, en zijn vader en moeder zijn dus doodmoe. Ze raadplegen een dame die met toverachtige middelen hun Toribio in een rustig schepseltje verandert. En dan... (zie het boek voor de toch eigenlijk wel best absurde afloop). Op naar nog weer méér Isol!

In De boomhut van Niel hanteert Robbe De Vos een geheimzinnig taalpalet. Het gaat dan ook over wat een bedroefd jongetje kan doen als het veel te stil wordt, omdat hij zijn opa mist: een geheime boomhut bezoeken, waar die opa dan toch terug te vinden is. De tekeningen van Charlotte Severeyns zijn al net zo tevoorschijn gedroomd als de tekst en als de geheime boomhut zelf. Het levert een sterk sferisch, tastend prentenboek op, met een paar spreads die net zo mooi zijn als het aantrekkelijke omslag.

EEN STORMACHTIG JAAR VOOR OLLE EN LENA - Maria Parr (Lannoo)

Een paar jaar geleden verscheen het heerlijke De wonderlijke lotgevallen van Olle en Lena van de Noorse auteur Maria Parr (en daarna haar Tonje en de geheime brief), maar goed, nu grijpt Parr dus terug op haar hoofdduo van haar debuut. Een debuut dat in Scandinavië vele prijzen won, en in de Lage Landen zowel een Boekenwelp als een Zilveren Griffel.
Niet simpel, zo'n deel twee. Maar laat het meteen duidelijk zijn: dít tweede deel is net zo goed als het eerste.

Olle en Lena wonen hoog in Noorwegen, in een soms onherbergzaam klimaat. Ze zijn 'buurtjes', beste vrienden en inmiddels twaalf jaar. Olle heeft drie broers en zussen en Lena is enig kind - ze hoopt vurig dat daar verandering in komt. In dit deel raakt hun vriendschap bedreigd door de komst van een lieflijk (Nederlands!) meisje, dat vlakbij komt wonen. Olle valt als een blok voor haar, en Lena lijkt sowieso steeds woedender te worden. Dan is er ook Olle's opa nog, die niet toe wil geven dat hij ouder wordt en dus nog steeds zonder veiligheidsmaatregelen te nemen met zijn boot Trol de zee op gaat.

Dit boek bevat avontuur (soms héél ruig!), vriendschap en liefde en alles wat daardoorheen schuurt, gezinswarmte, natuur, zee, eenzaamheid, donkerte, licht. En dat in de prachtige stijl van Parr - lees maar:
'Ik dacht meer en meer aan Birgitte. Het was een beetje alsof er een zachte vogel midden in onze klas was geland, eentje die verder keek dan wat er stom en dom aan mensen was.'

Met dit tweede deel wekt Maria Parr leeslust op naar nog meer delen én bevestigt zij haar naam als wereldschrijfster.

Dit boek werd uit het Noors vertaald door Bernadette Custers.  

MAJOOR ROSALIE - Timothée de Fombelle & Isabelle Arsenault (Querido)

Soms hebben we het er in ons huidig kinderboekenklimaat een beetje moeilijk mee: boeken die net niet helemaal in het stramien passen. Die boeken vallen nog weleens tussen wal en schip. Dat kan wellicht gebeuren met Majoor Rosalie, en dat zou zonde zijn, want dit boek is een parel.
Het formaat en de cover doen een beetje prentenboekachtig aan, en de hoofdpersoon - de kleine Rosalie - is vijf jaar oud. Maar we moeten ons niet vergissen: dit is een fijnzinnig verhaal voor kinderen vanaf een jaar of tien - en daarna voor iedereen.

Het boek speelt tijdens de Eerste Wereldoorlog. De vader van Rosalie vecht in de loopgraven, en haar moeder werkt in een munitiefabriek. Rosalie wordt daarom overdag ondergebracht in een schoolklas, waar ze stilletjes op de achterbank moet zitten, tussen de jassen van de oudere kinderen. Daar heeft ze, volgens zichzelf, een geheime missie, want ze ziet zich niet alleen meer als Rosalie, ze is Majoor Rosalie.

Wat volgt is een schitterend, aandoenlijk, pijnlijk verhaal, met een heel bijzondere ontknoping. Timothée de Fombelle is de auteur van de klassieke boeken over Tobie Lolness, en van historische boeken als Vango. In prachtige taal trekt hij ons helemaal de wereld van Rosalie in. Die wordt nog verder in beeld gebracht door de tedere tekeningen van Isabelle Arsenault. Dus: laten we met z'n allen zorgen dat dit warme boek landt - het verdient het.

Dit boek werd vertaald door Eef Gratama.

CODE KATTENKRUID - Jacques Vriens (Van Holkema & Warendorf)

Het nieuwe boek van Jacques Vriens is een van zijn bijzonderste. Code kattenkruid vertelt het verhaal van een opa die te horen heeft gekregen dat hij ongeneeslijk ziek is en besluit het allernaarste einde niet af te wachten, maar ondraaglijk lijden te voorkomen en, zoals in de ondertitel wordt gezegd, 'vrolijk dood te gaan'. Euthanasie dus (al wordt dat begrip pas in het nawoord genoemd). Maar het is ook het boek van de brugklasser Stijn die onnoemelijk veel van zijn dwarse opa houdt. Samen besluiten ze, nu het nog kan, een fietstocht te ondernemen. Daar zijn nogal wat familieleden tegen, maar gelukkig kan de tocht doorgang vinden, een tocht waar Stijn later, op opa's begrafenis, van zal getuigen, omdat opa hem dat heeft gevraagd.
Het knappe aan dit boek is dat het monter en helder is - twee adjectieven waar ik erg van houd. Vriens' bondigheid zorgt ervoor dat dit boek nooit te zwaar wordt, maar ook dat de kern ervan - de band tussen Stijn en zijn opa - prachtig duidelijk wordt. Het verhaal is een viering van de liefde en gaat daarmee over het leven zelf - en niet zozeer over de dood. Dat zo toegankelijk en toch genuanceerd opschrijven kunnen dus niet zoveel schrijvers. Maar Vriens wel.

NAAR DE RAND VAN DE WERELD - Dirk Weber (Querido)

Abe is de jonge hoofdpersoon uit een boek dat ergens in de toekomst speelt, de nieuwe kinderroman van Dirk Weber. De samenleving waarin Abe opgroeit (zonder ouders, dat gaat daar zo) is streng en rechtlijnig: alleen de leiders mogen kennis bezitten en de rechters zijn meedogenloos. Elk kiempje kritiek wordt hardhandig de kop in gedrukt.
Als zoiets weer voorvalt besluit een groepje kinderen te ontsnappen, een van hen is Abe en door zijn ogen maken we de reis mee, de ontberingen, het verraad.
Het bijzondere van Naar de rand van de wereld is dat het een enigszins ongrijpbaar en daardoor heel origineel boek is. Het einde doet je nog lang nadenken over wat er in de hoofden van deze kinderen speelt.
Knap van het werk van Dirk Weber is dat hij elk boek weer zo doet verschillen van het vorige. Naar de rand van de wereld is opnieuw een aanrader.

WAT ALS DIT HET IS - Becky Albertalli & Adam Silvera (Blossom Books)

Twee grootheden van de hedendaagse Amerikaanse young-adult-boekenwereld schreven samen een boek. Adam Silvera kennen we van drie boeken, die in het Nederlands vertaald worden door uitgeverij Clavis (onlangs verscheen het eerste, Op het eind gaan ze allebei dood, zie eerdere bespreking) en Becky Albertalli is natuurlijk de schrijfster van het inmiddels wereldberoemde Love, Simon - vooral ook wereldberoemd door de film. In dit boek ontmoeten twee jongens elkaar in New York, Arthur (vrolijke musicalfan zonder ervaring in de liefde) en Ben (romantische tobber met één recente mislukte relatie achter de rug). De hoofdstukken zijn om en om vanuit Ben en Arthur geschreven, waarbij Adam over Ben en Becky over Arthur schreef. De jongens zien elkaar in een postkantoor en er is instant aantrekkingskracht. Arthur verzint een plan om Ben terug te vinden, wat ook lukt, maar: Arthur zal maar heel kort in New York zijn en moet daarna naar college, ergens ver weg. Daar gaat het boek dan ook over: hebben de jongens recht op hun relatie? Gaan ze het aan - ondanks de tijd? Wat is de rol van hun vrienden? Kun je je vrienden tijdelijk wel op een tweede plan zetten? En wat als een eerste date mislukt? Kun je dat een eerste date gewoon overdoen - maar dan beter? Geeft het leven je tweede kansen?
Ik heb enorm van dit boek genoten. Hoewel het bol staat van de verwijzingen naar de moderne Amerikaanse cultuur gaat het over zoveel fundamenteels dat dat helemaal niet stoort. Het boek swingt, maar het doet je ook nadenken. Het neemt je meteen in voor zowel Ben als Adam en biedt werkelijk het beste wat de twee auteurs in zich hebben. En: fijn dat het zo snel in het Nederlands verkrijgbaar was - het verscheen gelijk met de Amerikaanse editie!

Dit boek werd vertaald door Margot Reesink.

LAAT EEN BOODSCHAP ACHTER IN HET ZAND - Bibi Dumon Tak & Annemarie van Haeringen (Querido)

Het was een van de roerendste kinderboekvieringen die ik ooit mee heb mogen maken: afgelopen dinsdag, 25 september 2018, werd aan Bibi Dumon Tak de Theo Thijssenprijs uitgereikt. De prijs was een ode aan de literaire non-fictie voor kinderen, maar veel meer nog een ode aan de constante kwaliteit en de voortdurende brille van Bibi's werk.
Vrijwel tegelijkertijd kwam haar nieuwe boek uit: Laat een boodschap achter in het zand, een bundel non-fictie-poëzie. Ook uit deze uitgave blijkt weer het precieze plezier waarmee Bibi schrijft. In gedichten over evenhoevigen (zoals de gerenoek, de giraffe, de oryx, het nijlpaard en vele andere) swingt ze heerlijk heen en weer tussen grap en informatie, tussen poëzie en interessante details. Ze varieert in vorm: het ene gedicht is een radioverslag van het grote rivieroversteken van een troep gnoes, het volgende is een contactadvertentie.
Annemarie van Haeringen moet geglunderd hebben bij het ontvangen van deze gedichten. Je ziet hoeveel plezier ze had bij het tekenen, en ook zij varieert in vorm en toon. Prachtig zijn bijvoorbeeld de in groen gewas verscholen kleine kantjil en de bijna uitgegumde oryx.
Natuurlijk was elk boek van Bibi al een aanwinst voor de Nederlandse non-fictie voor kinderen, maar deze Dumon Tak/Van Haeringen is óók nog eens een aanwinst voor de Nederlandstalige kinderpoëzie. Waarmee het gelijk van de jury van de Theo Thijssenprijs 2018 opnieuw ruimschoots bewezen is.

P.S. Bijzonder dankbaar ben ik, uiteraard, voor de stem-oproep van de tapir.
 

STRUCK BY LIGHTNING - Chris Colfer (Little, Brown Books for Young Readers, nog niet vertaald)

Glee-ster (acteur, zanger) Chris Colfer wilde vóórdat hij ging zingen en acteren altijd al schrijver worden. Dat is hij inmiddels al een tijdje - het zingen en acteren is op een laag pitje gezet. Er zijn van zijn hand behoorlijk wat delen uitgekomen van een leuke fantasy-serie voor kinderen (Land of stories), maar daarvóór verscheen zijn eerste boek: een young-adult-novel (2013). Die kwam dan weer voort uit een filmscenario. De film is uitgekomen (2012), maar deed niet veel stof opwaaien.
Dat Colfer veel gelezen heeft, wordt duidelijk in dit boek. Het is vooral níét braaf, een euvel waar veel boeken-door-beroemdheden-die-het-er-eventjes-bij-doen aan lijden. De hoofdpersoon, Carson, haat zijn middelbare school. Hij is een outcast en geeft iedereen om zich heen er flink van langs. Hij kan zich uiten in zijn stukken voor de (nauwelijks gelezen) schoolkrant. Maar hoe ver komt hij met al dat gesneer? Door een aantal voorvallen realiseert hij zich dat zijn echte entree voor zijn droom-vervolgopleiding (journalistiek) een literair tijdschrift zou zijn. Volgeschreven door hemzelf en... de andere nitwits van zijn school. Maar hoe krijgt hij dat voor elkaar?
Het lukt Carson en het lukt Colfer om het aannemelijk te maken dat het Carson lukt. Het hoogtepunt van het boek is het literaire tijdschrift zelf, met alle, soms hilarische, bijdragen. Daarna glipt het verhaal helaas wat uit Colfers handen, maar veelbelovend blijft dit YA-debuut. Leuk om te lezen als eersteling, om te zien hoe een schrijver zich ontwikkeld heeft.Overigens is er dit jaar ook een nieuwe young-adult-novel uitgekomen, Stranger than fanfiction. Benieuwd daarnaar.

VERHALEN UIT DE BINNENSTAD - Shaun Tan (Querido)

Vandaag verscheen het nieuwe boek van Shaun Tan en dat is een belevenis. Niet alleen omdat de Nederlandse editie een maand vóór de Engelstalige verschijnt, maar vooral omdat deze Verhalen uit de binnenstad zo wondermooi en zo bijzondermooi is dat hij naar de top van de Shaun-Tan-titels schiet (die op zichzelf al in de top van de geïllustreerde literatuur staan).

In een heerlijk dik boek lezen we vijfentwintig Tan-verhalen waarin steeds een dier voorkomt. Een dier dat op de een of andere bizarre manier in een menselijke omgeving is geplaatst. Of dat nu een grote grijze jak is die verslaafde arbeiders troost biedt na het werk, of een groep nijlpaarden in de geheime dromen van een kindergenie, een grote hangende orka boven de stad, of de tijgers die overal om ons heen sluipen en waar een groep mensen een sterke remedie tegen heeft bedacht (maskers op het achterhoofd dragen).

Het gaat eigenlijk steeds over hoe we leven, en aan welke vergeten waarheid dieren ons herinneren. Alle verhalen (soms een gedicht) zijn intrigerend (en niet simpel, dit is geen kinderbundel), maar dat over de beren die de mensheid aanklagen omdat we al jaren alleen maar volgens ons eigen rechts- en financiële systeem redeneren, terwijl er allerlei andere systemen en wetten bestaan waar we geen weet van hebben en waarin we zware verliezers en ernstige overtreders zijn - dat verhaal dus, legt misschien wel iets van de kern van dit boek bloot.
Elk van de verhalen wordt gevolgd door een fantastische plaat. Het procedé van eerst een verhaal lezen, daarna omslaan en dan pas de beeldversie van dat verhaal zien - beide van de hand van een en dezelfde persoon - is heel spannend. Natuurlijk zijn de platen van Tan weer gloeiend van kleur en vorm.

En dan is er nog de geweldige vertaling van Eva Gerlach. Wat een klus moet dat geweest zijn! Maar - als je dit boek leest dan denk je bij wijze van spreken niet alleen: wat schrijft Tan mooi, maar ook: wat schrijft Tan mooi Nederlands.
Alles bij elkaar genomen is dit boek zo volkomen eigengereid en origineel dat het al op de cover zijn eigen hoge standaard stelt - en daar dan van het eerste verhaal tot aan het laatste beeld rijkelijk aan voldoet.

KATVIS - Tjibbe Veldkamp (Querido)

Een kenmerk van je lievelingsschrijvers is dat ze je weten te verrassen. Tjibbe Veldkamp doet dat zeker, in KATVIS, zijn nieuwste boek. Was zijn vorige wat grotere roman voor 'young adult', deze is voor een leeftijdscategorie jonger. Speelde de vorige op het platteland in Groningen, deze grotendeels in de onbekendere wijken van Brussel. Was zijn vorige boek een historische roman, deze is helemaal van nu - compleet met Samsungs en games als Slender.
Met hoofdpersoon Ate creëerde Veldkamp een lieve, veertienjarige jongen die het sociaal niet gemakkelijk heeft. Maar Ate vond een online vriend: Baptiste. Op een dag besluit Ate in al zijn naïviteit naar Brussel te reizen om Baptiste zijn telefoon te geven. Hij vindt hem, o, hij vindt hem, en dan wordt deze roman met de omvang van een novelle een echte road trip, met wendingen en plot turns. Vooral ook mooi is de inkijk die we met Ate krijgen in een heel andere, gevaarlijkere wereld - en daar staat de veertienjarige Groninger dan tegenover, met al zijn liefde en goede bedoelingen.
Veldkamp zorgt voor een mooie afloop, en voor een fijn boek. Lees Katvis. 

OP HET EINDE GAAN ZE ALLEBEI DOOD - Adam Silvera (Clavis)

Silvera is een in de Verenigde Staten zeer populaire young-adult-auteur. In Nederland was hij tot nog toe behoorlijk onopgemerkt, maar daar komt in lawinetempo verandering in: al zijn vier boeken komen binnen anderhalf jaar in vertaling uit. Bij Blossom Books verschijnt binnenkort zijn boek What if it’s us, hij schreef het samen met Becky Albertalli (die van Love, Simon), en Clavis publiceert deze winter More happy than not en een paar maanden later al History is all you left me. En onlangs was er dus de vertaling van They both die at the end, zijn allerbekendste boek.

In al zijn boeken komen jongens voor die op jongens vallen, en dat is in Op het einde gaan ze allebei dood dus ook het geval. Het verhaal gaat over Mateo (18) en Rufus (17). Ze kennen elkaar in het begin van het boek niet, maar daar komt verandering nadat ze allebei hun dood aangezegd krijgen en de app Last Friend downloaden, waarmee je in contact kunt komen met lotgenoten: zij die ook gaan sterven.

Ja. Sterven. De samenleving uit Op het einde gaan ze allemaal dood lijkt bijna volledig op de onze, alleen bestaat er zoiets als Death Cast: een ‘service’ die je waarschuwt dat je binnen 24 uur dood zult gaan. Wat volgt is een boek vol emoties (want van wie ga je afscheid nemen? En hoe doe je dat? En wat is leven eigenlijk? Trek je je op het eind terug op je kamer of ga je juist voor zoveel mogelijk nieuwe ervaringen?), en die zijn soms verfijnd en soms nogal van-dik-hout geformuleerd. Zie bijvoorbeeld deze passage, door Silvera genoteerd nadat Mateo een dakloze een flink geldbedrag geeft: ‘Ik kan misschien geen kanker genezen of de honger de wereld uit helpen, maar een klein gebaar maakt soms een groot verschil. Dat zag ik natuurlijk niet tegen Rufus, want mijn klasgenoten lachten me altijd uit als ik zulke dingen zei, en niemand zou zich slecht moeten voelen omdat hij goed probeert te doen.’

Nee, van de stijl moet dit boek het niet hebben. Van de geloofwaardigheid misschien ook niet altijd. Maar wel van de spanning. Het verhaal wordt verteld aan de hand van de klok: van 0:22 uur tot aan 22:36 uur, in korte stukjes, afwisselend vanuit Mateo of Rufus – of anderen. Daarmee wordt het een echt lekker doorlees-boek. Dat kan Silvera goed: je nieuwsgierig houden, leeshonger opwekken en in lichte porties tóch belangrijke levensvragen aansnijden. Een boek dat je misschien geen literaire prijs zou geven, maar dat wel toegankelijk én ambitieus en voor veel lezers even meeslepend als roerend is. Wie dat voor elkaar krijgt en ook nog eens zo vanzelfsprekend over de jongensliefde schrijft, vergeef je zelfs de gruwelijk flauwe eerste zin van zijn nawoord: ‘Ik heb alweer een boek geschreven en het overleefd!’   

Dit boek werd vertaald door Lies Lavrijsen en Tine Poesen.